Fakt, czy dana substancja bądź przedmiot mogą zostać uznane za odpad ma niebagatelne znaczenia dla niejednego przedsiębiorcy, w szczególności prowadzącego produkcję. Przepisy nakładają bowiem szereg obowiązków na wytwórców odpadów w zakresie ich magazynowania, ewidencji, czy przekazywania celem unieszkodliwienia bądź odzysku. Warto więc wiedzieć jak określić, czy w wyniku działania instalacji produkowany jest odpad. Nie dość precyzyjna definicja zawarta w ustawie o odpadach może budzić w poszczególnych przypadkach wątpliwości interpretacyjne.
Odpad w świetle ustawy i orzecznictwa krajowego
Odpad to substancja lub przedmiot, których posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do których pozbycia się jest obowiązany (art. 3 ust. 1 pkt 6 ustawy z 14 grudnia 2012 r. o odpadach).
1) Substancja lub przedmiot
Jak można wyczytać z definicji ustawowej, przepisy odnoszą się do substancji lub przedmiotu. Zatem w zakresie zainteresowania pozostają jedynie rzeczy ruchome. Zwłaszcza, że ustawa wprost wskazuje na grunty w pierwotnym położeniu (w miejscu), w tym niewydobytą zanieczyszczoną glebę, i budynki trwale związane z gruntem jako wyłączone spod jej stosowania.
2) Pozbycie się, zamiar pozbycia się, obowiązek pozbycia się
Dla badania, czy mamy do czynienia z odpadem kluczowa jest kwestia związana z ich pozbywaniem się przez posiadacza, które może być działaniem faktycznym („pozbywa się”), zamierzonym („zamierza się pozbyć”) lub nakazanym („do którego pozbycia się jest obowiązany”).
Pozbycie się to czynność podejmowana przez posiadacza przedmiotu lub substancji w stosunku do tego przedmiotu lub substancji. Chodzi tu zatem o faktyczne działanie bądź działalność podmiotu. Przykładem może być przekazanie przez szwalnię ścinków tkanin przedsiębiorcy zajmującemu się zbieraniem odpadów. Nieco bardziej skomplikowane w interpretacji jest określenie w przepisie „zamiaru pozbycia się”. Zasady logiki nakazywałyby uznać, że każdy posiadacz przedmiotu lub substancji ma w końcowym rozrachunku zamiar, w bliżej nieokreślonej przyszłości, pozbyć się ich. Decydujący wydaje się być w tym kontekście moment, w którym materiał przestał być dla posiadacza użyteczny, nie znajduje już u niego dalszego zastosowania. Natomiast kwestia „obowiązku pozbycia się” jest dość oczywista. Istnieje szereg przepisów określających konkretne substancje lub przedmioty, do których pozbycia się posiadacz jest obowiązany. Takie materiały są odpadem z mocy samego prawa.
Nie ma przeszkód, aby odpady stanowiły przedmiot obrotu. Mogą one być przedmiotem transakcji handlowej, jako dobro o określonej wartości ekonomicznej. Jednakże sam fakt, iż dla nabywcy mogą one mieć wartość użytkową i mogą nadawać się do dalszego wykorzystania po poddaniu stosownym operacjom (np. naprawie) nie oznacza, że przestają być odpadem. Zbycie przedmiotu podmiotowi, który będzie go wykorzystywał w inny, zasadniczo odmienny od dotychczasowego sposób, należy zakwalifikować jako pozbycie się tego przedmiotu i w związku z tym ocenić go jako odpad. Nie ma znaczenia dla zaliczenia danego materiału do odpadów jego przydatność do dalszego wykorzystania po naprawie, czy też wartość rynkowa. Na ocenę określonego towaru jako odpadu nie wpływa również możliwość jego zagospodarowania poprzez odzysk. Przykładowo uznanie niekompletnego, uszkodzonego pojazdu za odpad zależy od tego, czy może on poruszać się po drogach, tj. być użyteczny zgodnie z jego pierwotnym przeznaczeniem.
Oceniając pozbycie się jako czynność nie będącą obowiązkiem, należy brać przede wszystkim pod uwagę zachowanie posiadacza. Nie bez znaczenia są przyczyny i intencja, które skłoniły go do zmiany sposobu użytkowania rzeczy. Zaliczyć tu można nieprzydatność lub niemożliwość wykorzystania przedmiotu lub substancji w dotychczasowy sposób. Nie chodzi tu przy tym o utratę kontroli nad nimi, lecz zasadniczą zmianę ich wykorzystania, odmienną od głównego przeznaczenia, do którego przestały on się nadawać, zwłaszcza gdy zmiana ta może spowodować negatywne następstwa dla człowieka lub środowiska. Sytuacja, w której przedmiot po okresie jego użytkowania przestaje być wykorzystywany w pierwotnym celu, powinna być traktowana jako przesłanka, że dotychczasowy posiadacz ma zamiar się go pozbyć.
Należy pamiętać, aby pojęcie „pozbywać się” interpretować w świetle celu ogólnego przepisów ustawy o odpadach, którym jest ochrona zdrowia ludzi i środowiska przed szkodliwymi skutkami spowodowanymi przez odpady oraz w świetle celów szczegółowych wynikających z zasad gospodarki odpadami. Termin „pozbywać się” powinien być interpretowany szeroko. Pozbywanie się odpadu należy analizować w całym cyklu życiowym substancji lub przedmiotu od zaprojektowania do ich produkcji, dystrybucji, zużycia, a także obróbki powstałych przy tym odpadów.
Podsumowanie
Ani prawo krajowe, ani wspólnotowe nie definiują pojęcia „pozbywania się”. Wykładnia tego terminu powinna być indywidualizowana oraz powinna brać pod uwagę ogólne cele przepisów dotyczących gospodarowania odpadami, a więc w przypadku polskiej ustawy o odpadach – ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju.
Bibliografia:
– Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U.2019.701 t.j.), http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20130000021/U/D20130021Lj.pdf
– Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=celex%3A32008L0098
Orzecznictwo:
– Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 24 kwietnia 2014 r., IV SA/Wa 326/14
– Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 16 września 2015 r., II OSK 2920/13
– Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 5 lipca 2016 r., II SA/Lu 160/16
– Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 28 czerwca 2016 r., II SA/Po 1087/15
– Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 27 stycznia 2017 r.,II OSK 1268/15
– Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z lutego 2017 r., II OSK 1402/15
– Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 11 maja 2017 r., II OSK 2274/15
– Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 29 maja 2017 r., IV SA/Wa 3320/16
– Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 20 czerwca 2017 r., II OSK 2642/15
– Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 11 lipca 2017 r., II OSK 2835/15
– Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 13 grudnia 2017 r., IV SA/Wa 2189/17
– Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 20 grudnia 2017 r., IV SA/Wa 1259/17
– Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 12 września 2018 r., II OSK 2247/16
– Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Kielcach z dnia 18 stycznia 2018 r., II SA/Ke 789/17
– Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Kielcach z dnia 29 maja 2018 r., II SA/Ke 769/17
– Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu z dnia 31 stycznia 2019 r., II SA/Op 497/18
– Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 29 stycznia 2019 r., II OSK 506/17
– Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 18 grudnia 2019 r., IV SA/Po 630/19