Tytuł artykułu to w zasadzie z jednej strony hipoteza, z drugiej wyrażenie przekonania, na które często natykam się wśród osób zajmujących się ekologią i szyciem wyrobów przyjaznych środowisku. Postanowiłam więc prześwietlić cały cykl życia tej tkaniny, od uprawy surowca przez użytkowanie po utylizację i sprawdzić na ile w rzeczywistości jest on ekologiczny. Zajmę się też kwestią właściwości lnianych tkanin oraz tym na ile są bezpieczne i zdrowe dla nas.
Uprawa lnu
Wymagania klimatyczno – glebowe
Włókno do produkcji materiału lnianego pozyskuje się najczęściej z lnu zwyczajnego. Uprawia się go w wielu krajach, głównie w klimacie umiarkowanym. Wysiewa się go wczesną wiosną. Już w maju roślina zaczyna kiełkować. Dla prawidłowego wzrostu wymaga niezbyt wysokiej temperatury. Większość pozyskiwanego na świecie surowca pochodzi z Europy. Potentatem upraw lnu jest Francja. Fakt, że len uprawiany jest powszechnie na naszym kontynencie, sprawia, że surowiec pozyskujemy bez konieczności jego transportowania na duże odległości. Mamy więc mniej zanieczyszczeń powietrza z tego źródła. Według danych za 2018 rok na Świecie pozyskano ponat 880 tys. ton włókien, z czego 50 ton w Polsce. [7]
Len potrzebuje dobrych gleb, ale może być uprawiany na zaoranych ugorach, pastwiskach i wieloletnich łąkach.
Woda
Len wymaga wysokiej wilgotności powietrza. Jeżeli ilość opadów w okresie kwiecień – czerwiec jest wystarczająca, to upraw nie trzeba podlewać. Inaczej jest w przypadku suszy. Roczna suma opadów w rejonach upraw powinna wynosić około 600-650 mm. Len włóknisty w okresie normalnego wzrostu pobiera i wyparowuje duże ilości wody. Współczynnik transpiracji, tj. ilość pobranej i wyparowanej wody mierzony w litrach na wyprodukowanie 1 kg suchej masy wynosi 400-600 litrów.
Środki ochrony roślin
Len wymaga regularnego odchwaszczania, żeby nie zostać zagłuszonym przez inne rośliny. Niestety do tej pory nie opracowano mechanicznego sposobu oczyszczania słomy lnianej z chwastów, dlatego chwasty zwalcza się w okresie wegetacji głównie opryskami. Chemiczne środki ochrony roślin stosuje się także, obok innych niechemicznych metod, przeciwko chorobom i szkodnikom atakującym uprawy.
Zbiory
Len kwitnie w czerwcu. Jest uroczą, delikatną rośliną, dlatego uprawia się go również w przydomowych ogródkach jako roślinę ozdobną. W lipcu po przekwitnieniu łodygi zaczynają żółknąć. Wtedy przystępuje się do zbiorów, które polegają na wyrwaniu całej rośliny wraz z korzeniami, ponieważ wartościowe włókna występują na całej długości. Z części środkowej łodygi otrzymuje się włókno długie, nadające się do produkcji wysokiej jakości przędz. Natomiast z części wierzchołkowej i korzeniowej powstaje włókno krótkie, nadające się do produkcji przędz zgrzebnych wątkowych.
Po wyrwaniu, roślinę pozostawia się na polu do tzw. wyroszenia. Dzięki działaniu deszczu i rosy, możliwe jest oddzielenie włókna od reszty rośliny. Istnieją również zakłady, gdzie len poddaje się temu procesowi w sposób przemysłowy. Roszenie odbywa się wtedy w basenach. Do tego celu konieczna jest oczywiście woda, a zakład powinien mieć oczyszczalnię ścieków. Do przygotowania 1 kg włókna lnianego potrzeba około 72 litrów wody. To niewiele w porównaniu z bawełną, gdzie do przygotowania 1 kg surowej bawełny potrzeba około 4000 litrów (niektóre źródła podają wartość nawet 29 000 litrów).
Warto wspomnieć, że uprawa lnu jest w pełni zmechanizowana. Istnieją specjalnie przeznaczone do tego celu maszyny rolnicze, które wyrywają rośliny w całości z gleby, a następnie rozkładają równomiernie na polu do wyroszenia.
Pozyskanie włókien z lnu i produkcja materiału
Włókno lniane pozyskuje się obecnie przy wykorzystaniu maszyn, które oddzielają je od paździerzy, wyczesują i tkają z nich gotowy wyrób.
Wytwarzanie tkanin z lnu jest procesem praktycznie bezodpadowym. Po pozyskaniu włókna ze słomy lnianej pozostaje paździerz, który jest wartościowym surowcem. Wykorzystuje się go jako biopaliwo, ściółka pod uprawy oraz dla zwierząt hodowlanych. W budownictwie i przemyśle meblarskim służy do produkcji płyt. Len włóknisty jest również źródłem pozyskiwania nasion, z których produkuje się m.in. olej.
Zużycie energii i ślad węglowy
W porównaniu do innych naturalnych tkanin, tj. bawełny, konopi, czy wełny, do produkcji materiału z włókien lnianych, w tym tkania i barwienia, zużywa się najmniejszej ilości energii.
Jeśli chodzi o ślad węglowy, to według raportu niemieckiego nova-Institute z 2019 r. emisja gazów cieplarnianych z 1 tony włókna lnianego pochodzącego z upraw w Europie od przygotowania gruntu pod uprawę po dostarczenie gotowego włókna pod bramy fabryki w Niemczech wynosi 349 kg ekwiwalentu CO2 według alokacji masy. [6] Niestety raport nie zawiera porówniania z bawełną.
Nie znalazłam żadnego szczegółowego opracowania, ale len, tak jak każda roślina, pochłania jakieś ilości CO2 z atmosfery. Uprawa lnu przyczynia się zatem w jakiejś mierze do absorpcji gazów cieplarnianych.
Użytkowanie produktów z lnu – właściwości tkaniny
Len jest materiałem wszechstronnym. Wytwarza się z niego ubrania, pościel, obrusy, ręczniki, zasłony. Wykorzystywany jest także w tapicerstwie i przemyśle.
Korzystając po części z opracowania Polskiej Izby Lnu i Konopi, a po części z własnego doświadczenia, sporządziłam zestawienie zalet i wad tkaniny lnianej pod kątem codziennego, domowego użytkowania.
Zalety:
– „oddycha”, tzn. łatwo odprowadza ciepło, dlatego jest cieniony jako materiał przewiewny, idealny na letnie ubrania, nie powoduje odparzeń;
– nie elektryzuje się;
– charakteryzuje się wysoką absorpcją wilgoci, tj. higroskopijnością- zaliczyłam tę właściwość do zalet, chociaż minusem jest to, że ponieważ wchłania dużo wody, to potrafi też długo schnąć (zwłaszcza gruby materiał zasłonowy albo obrusowy);
– nie wywołuje reakcji alergicznych;
– ma właściwości bakteriostatyczne i bakteriobójcze – dlatego wyroby z lnu chętnie używane są do przechowywania żywności;
– jest trwały – można go poddawać działaniu wysokiej temperatury, a nawet gotować, tkanina długo zachowuje swoje właściwości i trudno ją zniszczyć mechanicznie.
Wady:
– łatwo się gniecie, a jednocześnie trudno go wyprasować; dla lnu najwłaściwsza jest wysoka temperatura prasownia, wskazane jest prasowanie z funkcją pary albo gdy materiał jeszcze do końca nie wysechł i jest lekko wilgotny; pogniecione lniane ubrania też potrafią wyglądać mało atrakcyjnie, dużo zależy od sposobu uszycia;
– cienkie lniane tkaniny, z których szyje się letnią odzież potrafią się rozciągać (zwłaszcza nogawki spodni w okolicach kolan);
– jest sztywny, dlatego odzież produkuje się z cienkiego lnu albo wzbogaca innymi bardziej miękkimi włóknami, np. bawełną.
Utylizacja i recykling lnu
Z własnego doświadczenia stwierdzam, że lniane wyroby są trwalsze niż bawełniane. Dlatego przy właściwej pielęgnacji, można ich używać latami. Len jest biodegradowalny. Jeśli więc trafi na składowisko, ulegnie całkowitemu rozkładowi. Poza tym jest to surowiec odnawialny.
Ponieważ len jest naturalną tkaniną, włókna mogą zostać odzyskane w procesach recyklingu i ponownie użyte. Niestety w Polsce recykling tkanin stoi na niskim poziomie. Wyrzycone przez nas lniane tekstylia trafiają raczej na składowisko albo do spalarni.
– REKLAMA –
Ściereczka ręcznik kuchenny lniany 68 x 46 cm
Poznaj ten i inne lniane wyroby szyte w pracowni Wymiar Natury
Moja opinia
Uważam, że spośród powszechnie używanych obecnie w Polsce tkanin, len jest w czołówce najbardziej przyjaznych środowisku na wszystkich etapach życia. Osobiście bardzo lubię ten materiał, również za naturalny, estetyczny wygląd.
Źródła:
[1] Katarzyna Wielgusz, Marcin Praczyk, „Dobór odmian i zalecenia agrotechniczne dla uprawy lnu włóknistego i oleistego w zależności od kierunków wykorzystania surowców”, Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich
[2] dr hab. Krzysztof Heller, prof. nadzw., „Metodyka integrowanej ochrony roślin dla uprawy lnu włóknistego”, Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu
[3] Libeco Belgian Linen, „How linen is made”, https://www.youtube.com/watch?v=-ZrZZefkohE
[4] „Nowe czasy dla lnu”, „Farmer” 06/2007, https://www.farmer.pl/produkcja-roslinna/inne-uprawy/nowe-czasy-dla-lnu,7369.html
[5] „Len – właściwości i zastosowania”, Polska Izba Lnu i Konopi, http://www.pilik.pl/pl/show_page/104
[6] Niels de Beus, Michael Carus ,Martha Barth, „Carbon Footprint and Sustainability of Different Natural Fibres for Biocomposites and Insulation Material”, nova-Institut GmbH, Hürth marzec 2019
[7] Food And Agricultural Organization of United Nations: Economic And Social Department: The Statistical Division. http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC