Co to jest CCS?
Z angielskiego carbon capture and storage (CCS), na język polski tłumaczy się jako wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla. Jest to proces polegający na wydzieleniu i wychwyceniu dwutlenku węgla z instalacji przemysłowych, a następnie przetransportowaniu go na miejsce składowania. Spotyka się również pojęcie sekwestracji CO2. Co oznacza proces technologiczny, który polega na wychwyceniu dwutlenku węgla jego transporcie i utylizacji albo składowaniu.
Wychwytywanie dwutlenku węgla odbywa się w samej instalacji, czyli tam gdzie jest największe jego stężenie. Najczęściej proces ten ma miejsce w przemyśle energetycznym – w elektrowniach, czy rafineriach.
Składowanie polega na wtłoczeniu dwutlenku węgla do podziemnej formacji geologicznej w celu jego stałego składowania. Możliwe jest przy tym składowanie również w formacjach geologicznych na dnie oceanu. Najczęściej chodzi tutaj o jamy powstałe po wydobyciu kopalin – gazu, węgla, ropy. Metoda zatłaczania dwutlenku węgla jest wykorzystywana przez przemysł naftowy do zwiększenia poziomu wydobycia. Wtłaczany pod ziemię gaz wypycha ropę na powierzchnię. Wątpliwości jakie rodzą się przy tej metodzie „utylizacji” CO2, to konieczność zabezpieczenia takiego składowiska przed ewentualnym niekontrolowanym ulotnieniem się gazu oraz związane z tym stałe monitorowanie takiego miejsca. Ponadto takie nieplanowane uwolnienie do środowiska może potencjalnie nastąpić w wyniku ruchów tektonicznych przez powstałe w ten sposób szczeliny skalne.
Mineralna karbonatyzacja to z kolei proces chemiczny, w którym dwutlenek węgla reaguje z tlenkami metali (takimi jak magnez, wapń, żelazo). W wyniku reakcji powstają nierozpuszczalne węglany oraz wydzielane jest ciepło, które potencjalnie można wykorzystać. Do wiązania dwutlenku węgla stosowane są minerały naturalne, takie jak: serpentynit, oliwin, talk albo odpady: popioły lotne, krzemiany wapniowe i magnezowe, odpady azbestowe, żużle hutnicze. Mineralna karbonatyzacja umożliwia przemysłowe wykorzystanie CO2, np. produkcję materiałów budowlanych. Jednakże jest procesem droższym niż składowanie.
Podstawy prawne wykorzystywania CCS w UE
Po kilku latach badań nad zagrożeniami i korzyściami jakie niesie ta metoda, Unia Europejska postanowiła o włączeniu CCS jako jednego z narzędzi redukcji antropogenicznej emisji gazów cieplarnianych do atmosfery. Prawne ramy stosowania tej technologii na terenie Unii Europejskiej wyznacza „Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/31/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie geologicznego składowania dwutlenku węgla oraz zmieniająca dyrektywę Rady 85/337/EWG, Euratom, dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE, 2001/80/WE, 2004/35/WE, 2006/12/WE, 2008/1/WE i rozporządzenie (WE) nr 1013/2006.” W dyrektywie czytamy, że wstępne szacunki zakładają, iż do roku 2020 roku można by zmagazynować 7 mln ton CO2. Unia zastrzegła, że technologia CCS nie powinna służyć jako zachęta do zwiększenia udziału elektrowni zasilanych paliwami kopalnymi. Jej rozwój nie powinien prowadzić do zmniejszenia wysiłków na rzecz wsparcia polityk oszczędzania energii, energii ze źródeł odnawialnych oraz innych bezpiecznych i zrównoważonych technologii niskoemisyjnych.
Wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla w Polsce
Do polskiego porządku prawnego tzw. Dyrektywa CCS transponowana została „ustawą z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Prawo geologiczne i górnicze oraz niektórych innych ustaw.”
Ustawa określa zasady i warunki podejmowania, wykonywania oraz zakończenia podziemnego składowania dwutlenku węgla w celu przeprowadzenia projektu demonstracyjnego wychwytu i składowania dwutlenku węgla. Projekt demonstracyjny to przedsięwzięcie polegające na wychwytywaniu, przesyłaniu i podziemnym składowaniu dwutlenku węgla, które jest realizowane w celu sprawdzenia:
1) skuteczności i przydatności technologii w zakresie ograniczenia emisji dwutlenku węgla,
2) bezpieczeństwa stosowania technologii dla zdrowia i życia ludzi oraz dla środowiska,
3) potrzeby i zasadności dopuszczenia do stosowania technologii na skalę przemysłową.
Działalność w zakresie poszukiwania lub rozpoznawania kompleksu podziemnego składowania dwutlenku węgla oraz podziemne składowanie dwutlenku węgla wymaga uzyskania koncesji. W ustawie określono również lokalizację kompleksu składowania dwutlenku węgla. Prowadzenie działalności polegającej na składowaniu CO2 powinno być zlokalizowane w miejscu, gdzie nie spowoduje zagrożenia bezpieczeństwa powszechnego, zdrowia i życia ludzi oraz środowiska. Kompleks lokalizuje się w górotworze w obrębie formacji geologicznych, spełniających zarówno kryteria dotyczące skał zbiornikowych, jak i skał uszczelniających, stanowiących naturalną barierę geologiczną dla ewentualnego wycieku dwutlenku węgla i jego wydostania się poza kompleks podziemnego składowania, jeżeli formacje te lub ich części są odpowiednie do podziemnego składowania dwutlenku węgla. Minister Środowiska rozporządzeniem z dnia 3 września 2014 r. określił obszary, na których dopuszcza się lokalizowanie kompleksu.
Nowelizacja objęła również przepisy ustawy – Prawo energetyczne, które określają warunki wykonywania i kontrolowania przesyłu dwutlenku węgla w celu jego składowania. Odpowiedzialnym za przesył CO2 ustanowiono przedsiębiorstwo energetyczne (operator sieci transportowej dwutlenku węgla) wyznaczonego przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki. Zgodnie z przepisami przesyłanie CO2 ma się odbywać na podstawie umowy po uprzednim przyłączeniu do sieci transportowej. Na przesyłanie dwutlenku węgla również niezbędne jest posiadanie koncesji.
Od 2008 roku Państwowy Instytut Geologiczny kierował programem rozpoznania formacji i struktur do bezpiecznego geologicznego składowania CO2. Do tej pory w Polsce powstały dwie pilotażowe instalacje wychwytu CO2 ze spalin – w Elektrowni Łaziska i Elektrowni Łagisza. Natomiast rozpoczęty w 2009 roku pilotażowy projektu instalacji wychwytywania i składowania w Elektrowni Bełchatów rozstał przerwany w 2013 roku. I raczej nieprędko doczekamy się krajowego projektu CCS. Natomiast o tym w jakiej skali w Europie i pozostałych częściach Świata wykorzystuje się tę technologię, przeczytacie w jednym z moich kolejnych artykułów.
Bibliografia:
– Anna Majchrzak, Izabela Majchrzak – Kucęba, Wojciech Nowak, Mineralna karbonatyzacja jako jedna z możliwości sekwestracji CO2, http://www.plan-rozwoju.pcz.pl/dokumenty/konferencja/artykuly/19.pdf
– Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/31/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie geologicznego składowania dwutlenku węgla oraz zmieniająca dyrektywę Rady 85/337/EWG, Euratom, dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE, 2001/80/WE, 2004/35/WE, 2006/12/WE, 2008/1/WE i rozporządzenie (WE) nr 1013/2006, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=celex:32009L0031
– Ustawa z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Prawo geologiczne i górnicze oraz niektórych innych ustaw, http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20130001238/U/D20131238Lj.pdf
– Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy członkiem Global CCS Institute