Co się takiego stało, że len i konopie przetrwały w Polsce jako naturalne, używane od wieków surowce do produkcji tkanin, a wykorzystanie pokrzywy w tym celu zostało całkowicie zarzucone? A przecież pokrzywa nie jest wyłącznie niepożądanym chwastem. Wykorzystujemy ją m.in. jako roślinę leczniczą, kosmetyczną, jadalną. Zapoznając się bliżej z właściwościami pokrzywy, widzę w niej duży potencjał jako źródła naturalnego, ekologicznego włókna. Potencjał póki co niewykorzystany.
Pokrzywa – roślina włóknodajna
Pokrzywa jest rośliną charakterystyczną dla klimatu umiarkowanego. Występuje w stanie dzikim w Europie, Azji, Afryce Północnej i Ameryce Północnej. Chętnie zajmuje stanowiska ocienione i wilgotne, dlatego najczęściej spotyka się ją w wilgotnych lasach i zaroślach. [2]
W Polsce nie uprawia się pokrzyw na włókno. Nie produkuje się też z niej w sposób przemysłowy przędzy ani tkanin. Mimo że dawniej obok lnu i konopi, pokrzywa była źródłem włókien, z których w domach wyrabiano ubrania, obrusy, pościel i inne tekstylia.
Tkanina z pokrzywy – jak pozyskać
Istnieją miejsca, gdzie odtwarza się dawne, zapomniane sposoby przędzenia i tkania z wykorzystaniem włókien naturalnych: lnu, konopi, pokrzywy. Nie ma ich zbyt wiele. Są to głównie skanseny i muzea, które pokazują jak się kiedyś żyło. Swego czasu w Pracowni Rzemiosł Dawnych w Łęczu w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego odtworzono metodą tradycyjną tkaninę z pokrzywy. Więcej na stronie polskapokrzywa.pl. [1]
Włókna do przędzenia pozyskuje się z łodyg pokrzywy. Zbiór ma miejsce późną jesienią. Łodygi trzeba wysuszyć, wymoczyć i ponownie wysuszyć, aby oddzielić włókno od reszty łodygi. Wysuszone łodygi międli się, a rozmiękczone w ten sposób trzepie, aby usunąć paździerze (połamane zdrewniałe części). Po tym następuje pocieranie włókien o siebie, aby pozbyć się resztek znajdujących się na nich substancji. Następnie włókna należy wyczesać. Przędza pokrzywy składa się z długich, średnich i krótkich włókien. Czesanie ma na celu oddzielenie ich od siebie i wygładzenie włókna. [3]
Kiedy włókno jest już gotowe do obróbki, następuje przędzenie i tkanie. Z cienkiej przędzy można otrzymać delikatną tkaninę, z której tkało się suknie, koszule, obrusy, ręczniki, bieliznę pościelową i inne wyroby. Fakt, że z włókien pokrzywy tkało się pościel, odpowiada na pytanie, które pewnie wielu przechodzi przez myśl – czy tkanina z pokrzywy parzy? Dla jasności, nie miałam nigdy w rękach takie materiału. Natomiast poparzona przez pokrzywy podczas pieszych wycieczek byłam, a jakże… i to nie raz. Źródła internetowe zapewniają natomiast, że tkanina z pokrzyw nie parzy. A wręcz ma dobry wpływ na stan naszej skóry. Z pokrzywy tkało się też zgrzebne płótno na worki, koce i inne użytkowe tekstylia. Z włókien grubych nie wycieranych i nie rozczesywanych robiło się sznurki i liny. [3]
Ekologiczność włókna z pokrzyw
Pokrzywy pozyskuje się w sposób przemysłowy na bardzo małą skalę w niektórych krajach Europy. [4] I trudno o szczegółowe badania na temat wpływu produkcji tkaniny z pokrzywy na środowisko. Ogólnie rzecz biorąc:
– jest to surowiec naturalny i odnawialny,
– pokrzywa to roślina wymagająca dobrej gleby i dużej wilgotności, dobrze czuje się na terenach podmokłych,
– rośnie szybko, a rosnąc pochłania i wiąże CO2 z atmosfery,
– gotowe wyroby z tkaniny pokrzywowej są trwałe,
– ulegają biodegradacji szybciej niż materiały syntetyczne i nie powodują zanieczyszczenia środowiska mikroplastikiem.
Dlaczego tkanina z pokrzyw została zapomniana?
Zdaje się, że co najmniej kilka czynników przyczyniło się do zarzucenia produkcji tkanin z pokrzyw.
Po pierwsze wraz z gwałtownymi zmianami gospodarczymi i społecznymi jakie miały miejsce w XX w. wyrabianie tkanin w domach na własny użytek zostało zastąpione przez masową produkcję przemysłową w zakładach tkackich i szwalniach. A właściciele fabryk inwestowali w potencjalnie najbardziej opłacalne surowce, rezygnując z innych.
Po drugie, po zakończeniu II wojny światowej, rozpowszechniła się w Europie bawełna, która mocno wypierała większość dotychczas stosowanych włókien naturalnych. Skąd ta popularność bawełny? Lata powojenne był to czas intensywnego rozwoju przemysłu włókienniczego w Rosji. Przy okazji artykułu o bawełnie pisałam o wielkich plantacjach na terenach byłych republik radzieckich. W krajach Bloku Wschodniego bawełna była więc łatwo dostępna i stosunkowo tania. Europa Zachodnia natomiast była dużym rynkiem zbytu dla bawełny z USA.
Po trzecie pokrzywa nie jest najlepszym źródłem włókna. Ta wieloletnia bylina szybko się rozrasta, jest inwazyjna w stosunku do innych upraw, dlatego rolnicy raczej wymieniają się sposobami na jej zwalczanie niż metodami efektywnej uprawy. Poza tym plon włókna pokrzywowego jest mniejszy niż lnianego i konopnego. Zawartość włókna w łodygach pokrzywy wynosi tylko 20% i jest to mniej niż w przypadku lnu i konopi. Włókna nie są też tak mocne, a łatwo się rwąc, sprawiają trudności na etapie przędzenia i tkania. [4]
Ubrania z pokrzyw – nie do kupienia w Polsce
Po przeszukaniu Internetu stwierdzam, że na dzień dzisiejszy tekstylia z pokrzyw są u nas niedostępne. I to mimo że wiele osób szuka alternatyw dla syntetyków. Pokrzywowa tkanina jest delikatna (delikatniejsza od lnianej), trwała, o wyjątkowym połysku, [1] a przede wszystkim naturalna.
Za to można w Polsce kupić tkaninę z ramii, inaczej szczmiela białego. Jest to roślina pochodząca z tej samej rodziny co pokrzywa zwyczajna, jednak występująca naturalnie w umiarkowanych strefach klimatycznych Azji i Australii.
Moja opinia
Szkoda, że tkanina z pokrzyw nie jest u nas rozpowszechniona. Byłaby to ciekawa, a na pewno bardziej ekologiczna, alternatywa dla bawełny. Zwłaszcza, że pokrzywa rośnie u nas w wielu miejscach, więc pozyskiwanie jej nie powodowałoby tyle zanieczyszczeń związanych z transportem. No cóż, może jest to kwestia przyszłości, a może utracona na zawsze szansa. Czas pokaże.
Źródła:
[1] https://polskapokrzywa.pl/
[2] https://pl.wikipedia.org/wiki/Pokrzywa_zwyczajna#Ro%C5%9Blina_w%C5%82%C3%B3knista
[3] „Jak wytwarza się płótno z pokrzywy” http://alexjones.pl/tos/tos-czlowiek/item/879-jak-wytwarza-si%C4%99-p%C5%82%C3%B3tno-z-pokrzywy
[4] Sanjoy Debnath, „Great Potential of Stinging Nettle for Sustainable Textile and Fashion” https://dl.ketabdownload.com/book25/bok-3A978-981-287-633-1.pdf#page=53