Wełna jest cenionym włóknem, wykorzystywanym powszechnie w przemyśle tekstylnym do produkcji różnego rodzaju wyrobów od odzieżowych po produkty domowego użytku, jak dywany czy koce. Jednak w sektorze tekstylnym wełna jest produktem niszowym. Jej udział w rynku światowym to jedynie 1,2%. Wełna nie jest wege. Jest produktem odzwierzęcym, więc dla wegan nie jest to preferowane źródło tkaniny na odzież. Przeciwnicy przemysłowej hodowli zwierząt na wełnę podnoszą, że jest ona przyczyną cierpienia żywych stworzeń. Ponadto nie pozostaje ona bez wpływu na środowisko, w tym emisje gazów cieplarnianych oraz zanieczyszczenie wody.
Hodowla zwierząt na wełnę
Wełna to włókno naturalne z sierści owiec, lam, wielbłądów, kóz, królików i innych zwierząt. Włókno pozyskuje się na różne sposoby, najczęściej okresowo strzygąc zwierzętom sierść. Innymi metodami są: obróbka skór w garbarniach, oddzielanie od skór zwierząt rzeźnych, z odpadów powstających podczas szycia futer, a także recykling – rozwłóknianie ścinków lub starych wyrobów wełnianych. Światowym potentatem w hodowli owiec na wełnę jest Australia. To jednak Chiny są producentem największej ilości wełny. Światowa produkcja tego surowca w 2018 roku wyniosła ponad 2,39 mln ton. [7]
Organizacje działające na rzecz praw zwierząt podnoszą, że hodowla przemysłowa jest źródłem cierpienia. Zwierzęta potrafią być przetrzymywane w bardzo ciasnych zagrodach i klatkach, bite, okaleczane, opryskiwane pestycydami i insektycydami, żeby ich wełny nie atakowały insekty i grzyby. [3] [4] [5]
Strzyżenie i produkcja materiału
Większość wełny pozyskuje się, strzygąc raz na jakiś czas zwierzęta. Surowiec zawiera tłuszcz i inne zanieczyszczenia, z których musi zostać oczyszczony. W tym celu wełnę się pierze, a następnie suszy. Na wełnę nakładany jest syntetyczny smar, który zmniejsza tarcie między włóknami a metalowymi częściami przędzarki. Na tym etapie wełna jest barwiona, a następnie przędzona poprzez rozciąganie i skręcanie tasiemki włókien. Z gotowej przędzy tka się materiał.
Wpływ produkcji wełny na środowisko
W tym roku (2020) opublikowany został raport „Wpływ wełnianej odzieży na środowisko z uwzględnieniem produkcji, użytkowania i zakończenia życia” (ang. „Environmental impacts associated with the production, use, and end-of-life of a woollen garment”). Raport zwiera wyniki badań, dotyczących emisji gazów cieplarnianych, wykorzystania energii z paliw kopalnych oraz konsumpcji i zanieczyszczenia wody, związanych z produkcją, użytkowaniem i wycofaniem z użycia lekkiego wełnianego swetra (300 g wełny). Badania uwzględniają poziom konsumpcji wody pitnej i wykorzystanie areału ziemi. Jak pokazują wyniki jedna sztuka takiej odzieży jest źródłem emisji gazów cieplarnianych na poziomie 0,17 (± 0,02) kg ekwiwalentu CO2 (CO2-eq), 0,88 (± 0,18) MJ zużycia energii z paliw kopalnych i 0,96 (± 0,42) litrów wody oraz 0,32 (± 0,06) m2 powierzchni ziemi. [6] Zatem 1 tona wełnianej odzieży, to emisja około 567 kg CO2-eq gazów cieplarnianych.
W porównaniu z innymi etapami życia wełnianej odzieży, największe emisje GHG mają miejsce na etapie hodowli (0,09 kg CO2 – eq gazów cieplarnianych). W tym około połowa tej emisji to emisja metanu jako produktu ubocznego trawienia przeżuwaczy (tak, to te słynne pierdnięcia i beknięcia). Również w przypadku wody, największe zużycie ma miejsce na etapie hodowli na zaspokojenie potrzeb zwierząt. [6]
Badacze obliczyli powyższe wartości zakładając, że jeden sweter zostanie założony 109 razy. Gdyby natomiast przyjąć, że był noszony tylko jeden sezon (około 15 użyć), wtedy wpływ na środowisko byłby od 5,8 do 6,8 razy większy. [6]
Naukowcy zwracają przy tym uwagę, że na etapie hodowli ma miejsce wyłapywanie CO2 i magazynowanie węgla w glebie i roślinach przeznaczonych na paszę dla zwierząt, co ma wpływ na zmniejszenie emisji do 4% rocznie w całym cyklu życia produktu. [6]
Raport „Carbon Footprint of Textile and Clothing Products” z 2015 roku podaje, że produkcja włókna wełnianego generuje mniejsze zużycie energii oraz – powiązany z tym – mniejszy ślad węglowy w porównaniu z włóknami z tworzyw sztucznych (nylon, akryl, poliester, polipropylen), wiskozą i bawełną. Lepiej od wełny w tym zestawieniu wypada tylko włókno konopne. [5] W porównaniu do bawełny, produkcja wełny wymaga mniejszej ilości wody. Wełniany sweter (300 g), to około 1 litr wody, natomiast bawełniany t-shirt, to aż 2720 litrów. Z porównania wełny z włóknem konopi, czyli jednym z najmniej obciążających środowisko włókien roślinnych, wełna wypada całkiem nieźle. Wyprodukowanie 1 tony włókna konopnego od uprawy po transport pod bramy przędzalni, to do 406 kg CO2-eq gazów cieplarnianych. Wyhodowanie owiec, z których pozyska się 1 tonę wełny jest źródłem emisji około 300 kg CO2-eq GHG.
Użytkowanie – właściwości wełny
Produkty wełniane dostępne na rynku, możemy znaleźć pod różnymi nazwami. Często nazwa materiału pochodzi od nazwy zwierzęcia, od którego pozyskuje się włókno. Przykładowo: merynos – wełna pochodząca od rasy owiec o tej nazwie; wigonia, wikunia – wełna wielbłądów; alpaka – wełna lam; kaszmir – wełna kóz kaszmirskich; angora – wełna królików rasy o tej samej nazwie.
Z najdłuższych włókien uzyskuje się przędze czesankowe, które służą do wytwarzania wysokiej jakości tkanin (tweedy) i dzianin dla przemysłu odzieżowego. Włókna wełniane miesza się też z innymi naturalnymi włóknami, np. bawełną, lnem, jedwabiem. Z mieszanek wytwarza się między innymi dywany, wykładziny, kołdry, koce, poduszki.
Wełna kojarzy nam się najbardziej z ciepłymi swetrami i kocami, idealnie chroniącymi przed mroźną i wietrzną, zimową aurą. Jest również popularnym surowcem przy produkcji wysokiej jakości garniturów. Produkuje się z niej również sukienki, szaliki, czapki, pledy, itp.
Jak każdy materiał, tak i wełna ma swoje zalety i wady.
Zalety:
– posiada bardzo dobre właściwości termoizolacyjne,
– duża higroskopijność – wchłanianie wilgoci,
– pochłanianie promieniowania ultrafioletowego.
Wady:
– filcowanie się wyrobów – zdolność do samodzielnego spilśniania,
– może powodować reakcje alergiczne,
– trudności w utrzymaniu i pielęgnacji – wyroby wełniane wymagają dużej uwagi, ponieważ łatwo doprowadzić je albo do skurczenia się albo nadmiernego rozciągnięcia,
– wełna jest pożywką dla moli, więc trzeba pamiętać o częstym wietrzeniu szafy.
Utylizacja i recykling
Wełnę można odzyskiwać w procesach rozwłókniania, czyli wyciągania włókien ze zużytych wełnianych wyrobów. Z tak pozyskanej wełny wytwarza się filce techniczne. Jeśli właściwie zadbamy o wełniane ubrania, potrafią one służyć latami. Nosząc je długo, puszczając je w drugi obieg albo przerabiając, zmniejszamy ich ślad ekologiczny.
To ile razy zakładamy daną rzecz i jak długo jest ona używana zanim trafi do kosza jest najistotniejszym czynnikiem w określeniu wpływu produkcji odzieży na środowisko. My jako konsumenci mamy największy wpływ na maksymalne wydłużenie życia gotowego wełnianego wyroby i w ten sposób zmniejszenie jego negatywnego oddziaływania na środowisko. [6]
Moja opinia
Wełna jest jedyna w swoim rodzaju, estetyczna, ciepła, kojarząca się z przytulnością. Jednak rozumiem dlaczego wiele osób rezygnuje z wełnianych wyrobów. Czasem biorą górę kwestie etyczne – ze względu na prawa zwierząt, czasem zdrowotne – alergie, a czasem trudności w pielęgnacji. Wygląda na to, że wpływ środowiskowy produkcji wełny nie różni się jakoś szczególnie od włókien roślinnych. Może nawet konkurować z bawełną. Zdaję sobie jednak sprawę, że wełniane ubrania wymagają sporo uwagi i są trudne w utrzymaniu, więc noszenie ich 109 razy (jak założyli badacze z przytoczonego raportu), może być ponad możliwości wielu z nas.
Źrodła:
[1] Jak powstaje wełniany materiał?, woolavenue, https://www.woolavenue.pl/jak-powstaje-welniany-material/
[2] „Nieetyczna wełna”, https://www.otwarteklatki.pl/blog/nieetyczna-welna
[3] „Angora? Zostaw na półce w sklepie”, https://www.otwarteklatki.pl/blog/angora-zostaw-na-polce-w-sklepie
[4] „H&M i ZARA rezygnują z moheru” https://www.otwarteklatki.pl/blog/hm-i-zara-rezygnuja-z-moheru
[5] Sohel Rana, Subramani Pichandi, Shabaridharan Karunamoorthy, Amitava Bhattacharyya, Shama Parveen, and Raul Fangueiro, „Carbon Footprint of Textile and Clothing Products”, kwiecień 2015
[6] S.G. Wiedemann, L. Biggs, B. Nebel, K. Bauch, K. Laitala, I.G. Klepp, P.G. Swan, K. Watson, „Environmental impacts associated with the production, use, and end-of-life of a woollen garment”, The International Journal of Life Cycle Assessment (2020), opublikowano on-line 25 maja 2020
[7] FAOSTAT, Livestock Primary, http://www.fao.org/faostat/en/#data/QL